Để tồn tại được thì con người cần phải có mối quan hệ với thế giới xung quanh, phải thích nghi với thế giới tự nhiên. Tuy nhiên có một điểm đặc biệt là con người không thích nghi dạng thụ động như động vật mà luôn biết tìm cách biến đổi thế giới để phù hợp với nhu cầu cuộc sống của mình. Chẳng hạn như biết tạo ra lửa để sưởi ấm, xây nhà để tránh nắng mưa, thú dữ hay phát minh ra công cụ lao động,...
Trong suốt quá trình tìm hiểu, cải tạo thì họ gặp phải hàng loạt các vấn đề như thế giới xung quanh ta là gì? Nó xuất phát từ đâu? Con người được sinh ra như thế nào? Có quan hệ gì với thế giới xung quanh,... Việc giải đáp những câu hỏi trên đã giúp con người thống nhất được quan niệm về thế giới. Đó chính là thế giới quan.
Thế giới quan (tiếng Anh: Worldview) là hệ thống những quan điểm, quan niệm của con người về thế giới xung quanh, về vị trí của họ trong thế giới đó. Hay về chính bản thân và cuộc sống của con người để nhằm giải đáp được những vấn để về mục đích và ý nghĩa cuộc sống của con người.
Trong thế giới quan luôn có sự hòa nhập giữa niềm tin và tri thức. Tri thức sẽ là cơ sở trực tiếp để hình thành lên thế giới quan. Nhưng nó chỉ gia nhập được thế giới quan khi mà nó đã trở thành niềm tin định hướng cho các hoạt động của con người.
Thế giới quan hình thành gồm nhiều yếu tố phụ thuộc và tất cả thuộc về ý thức xã hội, đó là:
Thế giới quan huyền thoại xuất có nguồn gốc xã hội nguyên thủy trong giai đoạn sơ khai lịch sử bằng cách xây dựng nên các huyền thoại nhằm phản ánh các kết quả cảm nhận ban đầu của người nguyên thủy về nhận thức khách quan tự nhiên, đời sống xã hội. Ví dụ như dân tộc Việt Nam có truyền thuyết Lạc Long Quân- Âu Cơ để giải thích về nguồn gốc của dân tộc hay truyền thuyết Sơn Tinh- Thủy Tinh,….
Đặc điểm của thế giới quan huyền thoại là yếu tố thực và ảo, cái thần và cái người, lý trí và tín ngưỡng hòa quyện với nhau. Do con người không giải thích được các hiện tượng đặc trưng trong xã hội nên thường đưa ra các yếu tố tưởng tượng có tính huyền bí để giải thích. Thế giới quan huyền thoại không phản ánh hiện thực một cách khách quan.
Thế giới quan tôn giáo phản ánh hiện thực khách quan một cách hư ảo, ra đời trong bối cảnh trình độ nhận thức của con người còn hạn chế. Thế giới quan tôn giáo giải thích dựa trên cơ sở thừa nhận sự sáng tạo của một loại năng lực thần bí, siêu nhiên.
Đặc trưng cơ bản của thế giới quan này đó chính là niềm tin dựa vào sự tồn tại và sức mạnh của lực lượng siêu nhiên, thần thánh và con người hoàn toàn bất lực và hoàn toàn phụ thuộc vào thế giới siêu nhiên đó.
Trong thế giới quan tôn giáo, con người là kẻ cầu xin và phục tùng. Ở một khía cạnh nào đó, thế giới quan tôn giáo thể hiện khát vọng được giải thoát khỏi đau khổ, hướng đến một cuộc sống hạnh phúc. Bởi vậy, đã giúp cho thế giới quan tôn giáo tồn tại trong đời sống tinh thần ngày nay.
Thế giới quan triết học được ra đời trong điều kiện trình độ tư duy và thực tiễn của con người và có bước phát triển cao hơn so với thế giới quan khoa học của tôn giáo và huyền thoại. Điều đó làm cho tính tích cực trong tư duy của con người có bước thay đổi về chất.
Thế giới quan triết học được xây dựng dựa trên hệ thống lý luận, phạm trù, quy luật. Không đơn giản chỉ là khái niệm, phạm trù, quy luật; thế giới quan triết học còn nỗ lực tìm cách giải thích, chứng minh tính đúng đắn của các quan điểm bằng lý luận, logic.
Nếu như xét theo quá trình phát triển thì ta có thể chia thế giới quan ra thành 03 loại hình cơ bản: Thế giới quan huyền thoại, thế giới quan tôn giáo và thế giới quan triết học.
Một thế giới quan được cho là đúng đắn thì nó chính là “la bàn” hướng cho con người đi đến những hoạt động tích cực theo hướng phát triển của xã hội. Vì vậy có thể khẳng định rằng thế giới quan chính là trụ cột trong tư tưởng của nhân cách, đạo đức, hành vi và chính trị. Tuy nhiên trong nó cũng tồn tại 2 mặt:
Chính vì vậy khi đã xác định được các mối quan hệ xã hội thì con người hoàn toàn có thể xác định được mục tiêu, phương hướng và cách thức hoạt động sao cho chính xác nhất. Hay nói một cách dễ hiểu thì thế giới quan sẽ là các định hướng giúp cho cuộc sống phát triển một cách tốt đẹp nhất.
Bên cạnh đó thế giới quan còn giúp cho con người được chi phối thực tiễn một cách sâu sắc nhất có thể. Người hiểu đúng ý nghĩa cuộc sống của thế giới quan sẽ luôn có nghị lực, ý chí và đủ quyết tâm để giúp cho bản thân và xã hội cùng tiến bộ. Ngược lại nếu không hiểu đúng cuộc sống của thế giới quan thì họ sẽ bị thụ động trong nhận thức, giảm ý chí,...
Người đăng: chiu