Mê tín dị đoan là có niềm tin vào những thứ nhảm nhí, mơ hồ, không có thật và không phù hợp với quy luật tự nhiên, chủ yếu xuất hiện trong lĩnh vực tâm linh và dẫn tới những hậu quả xấu không chỉ đối với cá nhân, gia đình mà còn lan ra cả cộng đồng về thời gian, tài sản, sức khỏe, thậm chí là nguy hiểm tới cả tính mạng con người.
Mê tín dị đoan thì bao gồm một số hành vi như là: ông đồng, bà cốt, có niềm tin thái quá vào bói quẻ, coi tay xem tướng, tin vào ngày lành tháng dữ và kiêng kỵ đủ thứ vào những ngày này, tin vào số mạng sang hèn, tin vào cúng sao giải hạn, cúng kem, tin rằng việc cầu cúng sẽ tai qua nạn khỏi, chữa được bệnh tật, tin vào thầy bùa thầy chú, v.v …
Dù cho những người xung quanh có nhắc nhở, khuyên bảo, ngăn cấm nhưng bản thân họ vẫn khó có thể từ bỏ những niềm tin đó. Cũng bởi vậy mà đã gây ra nhiều hệ lụy không mong muốn cho bản thân, gia đình và toàn xã hội.
– Về mặt tư tưởng, sự phát triển của các loại hình mê tín dị đoan sẽ xâm hại và từng bước phủ nhận thế giới quan duy vật biện chứng trong nhân dân, làm cho hệ tư tưởng Mác – Lênin và các phát kiến khoa học tiến bộ có nguy cơ bị đẩy lùi. Niềm tin mù quáng vào một thế giới siêu nhiên, vào sự quyết định và chi phối của thần tiên, ma quỷ sẽ thay chỗ cho mọi niềm tin khác, trong đó có cả niềm tin vào sức mạnh bản thân con người. Những niềm tin mù quáng sẽ làm cho con người mất đi sức mạnh cải tạo thế giới tự nhiên; làm cho xã hội mất đi động lực phát triển – đó là ý chí đấu tranh của con người.
Chủ nghĩa Mác – Lênin là hệ tư tưởng cách mạng nhất và khoa học nhất do chủ trương giải phóng xã hội, giải phóng con người, làm cho con người phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần; đồng thời học thuyết này được xây dựng trên cơ sở thế giới quan duy vật biện chứng và các nền tảng khoa học tự nhiên và khoa học xã hội khác. Giả sử rằng hệ tư tưởng Mác – Lênin bị phủ nhận thì niềm tin khoa học cũng bị đánh đổ; xã hội ngừng phát triển; con người không được giải phóng và luôn sống trong hoang mang, sợ hãi trước những ảo tưởng về thế lực siêu nhiên, hoang đường. Rõ ràng là điều đó sẽ không xẩy ra vì nó trái với quy luật phát triển của xã hội. Do đó hệ tư tưởng Mác – Lênin tất yếu là hệ tư tưởng lãnh đạo xã hội. tuy nhiên, mê tín dị đoan là một rào cản đáng lo ngại gây cản trở sự tác động của chủ nghĩa Mác – Lênin đối với xã hội.
– Trên lĩnh vực chính trị nội bộ, tệ mê tín dị đoan có thể thâm nhập vào tư tưởng của cán bộ, đảng viên. Nó nguy hiểm ở chỗ làm cho cán bộ, đảng viên từ bỏ ý chí, lập trường đấu tranh; từ bỏ vai trò tiên phong gương mẫu của bản thân để thực hiện sự chờ đợi, cầu xin ban ơn, che chở của thần linh ma quái. Cán bộ, đảng viên nếu vướng phải tệ mê tín dị đoan sẽ ít chú tâm cho công việc do thời gian được để dành cho những nghiên cứu tính toán về những điều thần bí.
Mê tín dị đoan là một trong những nguyên nhân gây mất đoàn kết nội bộ, chia rẽ bè phái làm cho uy tín lãnh đạo của đảng bị giảm sút, năng lực quản lý của nhà nước bị hạn chế. Điều này diễn ra do một số cán bộ, đảng viên có đầu óc nặng về mê tín. trong công tác tuyển dụng cán bộ, họ quan niệm rằng phải tuyển người có “nhân mạng”, “khắc tinh”, phù hợp với mình như người tuổi chuột thì không thể tuyển người tuổi mèo vì như thế sẽ gây đe dọa cho mình; người có “mạng mộc” không thể tuyển dụng hoặc cất nhắc cho người “mạng kim” vì “mộc khắc kim”. Trong đơn vị, cơ quan, họ phân đồng nghiệp, đồng chí thành hai nhóm người: nhóm những người “tương sinh” và nhóm những người “tương khắc”. Những người “tương khắc” là những người kỵ tuổi, kỵ mệnh với mình sẽ làm cho mình “hao tài tốn của” hoặc bị “hãm tài” nên cần phải tìm cách cho nghỉ việc hoặc điều chuyển công tác khác… rất nhiều những chuyện về mất đoàn kết nội bộ do mê tín dị đoan xẩy ra trong lĩnh vực chính trị nội bộ. Nó có thể dễ dàng bị kẻ thù hoặc những phần tử cơ hội lợi dụng nhằm thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” hoặc động cơ cá nhân không trong sáng.
– Trong lĩnh vực kinh tế, mê tín dị đoan làm người ta mất đi động lực hoặc gây trì trệ cho việc phát triển sản xuất, kinh doanh. có những cơ quan, xí nghiệp do thủ trưởng quan niệm ngày tốt, ngày xấu, giờ “hoàng đạo”, giờ “hắc đạo” mà làm lỡ dịp ký kết hoặc thực hiện hợp đồng kinh tế. Có những công ty làm ăn bằng cách phân biệt đối tác không dựa trên cơ sở tính toán tối đa hóa lợi nhuận mà dựa trên cơ sở dịch lý âm dương. Nhiều gia đình, nhiều vùng, địa phương lâm vào tình trạng đình đốn cũng vì quan niệm ngày giờ tốt xấu trong kỳ thu hoạch… những vấn đề này đã gây nhiều sự thất thoát lớn trong việc tích lũy nhằm phát triển nền kinh tế quốc dân. Nó làm cho nhân dân thì tổn hại kinh tế, còn nhà nước bị thất thu.
– Trong đời sống sinh hoạt xã hội hàng ngày, mê tín dị đoan gây nên những lãng phí, bất ổn, đau thương, mất mát của nhân dân. Đó là sự cúng tế, cầu xin linh đình, đốt thải tiền bạc, vàng mã… vừa tốn kém vừa gây ô nhiễm môi trường; sự tổn hại về thể xác và tinh thần khi tin và chữa bệnh ở các thày mo, ở mức độ nguy hiểm hơn thì đã có không ít trường hợp từng có nhiều người bị mắc bệnh nhưng lại tin vào thầy cúng rằng chỉ làm lễ để cúng bái thì có thể chữa khỏi bệnh. sự chia lìa của đôi lứa yêu nhau thật lòng nhưng bị bố mẹ ngăn cấm vì tin vào lời phán của thày bói; sự nghi kỵ, hiềm khích thù hằn dẫn đến chém giết lẫn nhau vì những quan niệm mê tín… những điều đó làm cho tính nhân đạo xã hội chủ nghĩa bị loại bỏ, thay vào đó là những sự độc ác, ích kỷ, hẹp hòi diễn ra giữa những cá nhân trong cộng đồng. khi có niềm tin vào những điều hoang đường một cách mù quáng thì sẽ bất chấp mọi lời khuyên ngăn của người thân, bạn bè và chỉ tập trung vào việc đi lễ bái tứ phương mà bỏ bê tất cả các vấn đề khác
Bên cạnh đó, những người mê tín dị đoan còn lôi kéo bạn bè, người thân, những người xung quanh tham gia vào những hoạt động mê tín của mình ảnh hưởng tới trật tự xã hội và thuần phong mỹ tục của dân tộc ta.
Mê tín dị đoan – và thường kết hợp với nó là những hủ tục gây nên những tác hại rất lớn trên mọi lĩnh vực của xã hội, từ tư tưởng, chính trị, đạo đức đến kinh tế, đời sống. Những ảnh hưởng tiêu cực đó không thể nào phù hợp cho một xã hội vì con người – một xã hội công bằng, dân chủ, hiện dại, văn minh. Vì vậy nó cần phải bị đấu tranh xóa bỏ mà vấn đề trước hết cần thực hiện là đấu tranh thông qua công tác tuyên truyền.
Hành nghề mê tín, dị đoan có thể có tính nguy hiểm đáng kể cho xã hội trong trường hợp nhất định và do vậy, có thể bị coi là tội phạm. Trong Luật hình sự Việt Nam, tội hành nghề mê tín, dị đoan được quy định lần đầu trong Bộ luật hình sự năm 1985. Bộ luật hình sự năm 1999 tiếp tục quy định tội này là tội phạm thuộc nhóm tội phạm xâm phạm trật tự công cộng nhưng mở rộng phạm vi những hành vi nành nghề mê tín, dị đoan bị coi là tội phạm. Theo Bộ luật hình sự năm 1985 thì hành vi hành nghề mê tín, dị đoan chỉ bị coi là tội phạm khi gây hậu quả nghiêm trọng. Hậu quả đó có thể là hậu quả chết người, hậu quả thương tích hoặc là thiệt hại nghiêm trọng về tài sản. Ngoài trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng, Bộ luật hình sự năm 1999 còn coi là tội phạm cả trường hợp chủ thể đã bị xử phạt hành chính hoặc đã bị kết án về hành vi này, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm.
Thứ nhất các dấu hiệu về mặt chủ thể của tội phạm
Chủ thể của tội phạm này không phải là chủ thể đặc biệt, chỉ cần đến một độ tuổi nhất định và có năng lực trách nhiệm hình sự đều có thể là chủ thể của tội phạm này. Người đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm này quy định tại khoản 2 của điều luật; người đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm này không phân biệt trường hợp quy định tại khoản nào của điều luật. Nếu chưa gây hậu quả nghiêm trọng thì người có hành vi hành nghề mê tín, dị đoan phải là người đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm thì mời là chủ thể của tội phạm này.
Thứ hai các dấu hiệu liên quan đến mặt khách thể của tội phạm
Hành vi nêu trên xâm phạm đến trật tự công cộng, ngoài ra còn xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe và tài sản của người khác.
Thứ ba mặt khách quan của tội phạm
Người phạm tội thực hiện hành vi hành nghề mê tín dị đoan bằng các hình như như bói toán, lên đồng, đồng bóng hoặc các hình thức mê tín, dị đoan khác.
Trên thực tế, mê tín dị doan là tin vào điều không có thật hoặc không có căn cứ xác minh, không có cơ sở khao học cho rằng những sự việc nhất định sẽ đem lại những hạnh phúc hoặc sẽ gây ra một số tai họa như: cho rằng có thể nói chuyện giữa người chết với người sống thông qua việc lên đồng, tin vào những gì bói toán nói về vận mệnh, số phận và làm theo một cách không có căn cứ.
Bói toán có thể hiểu là việc có thể đoán về quá khứ và tương lai.
Có nhiều kiểu bói như: vào xem hài chèo đang diễn, gặp hồi vui thì cho là vận may, gặp hồi buồn thì cho là vận xấu (bói chèo); đoán quẻ trong kinh dịch (bói dịch); gieo quẻ bằng ba đồng tiền (bói gieo, bói quẻ); mở truyện Kiều ra, rồi căn cứ vào cảnh tả trong một số câu trong truyện mà đoán hay hoặc dở (bói Kiều); xem các nét trên mai con rùa để đoán điều hay dở (bói rùa); căn cứ vào ngày tháng năm sinh, vào chỉ tay, lông mày, nốt ruồi hoặc các đặc điểm khác trên cơ thể để đoán số mệnh (bói số); rút thẻ rồi căn cứ vào các bài thơ, đoạn văn ghi sẵn trong số thẻ rồi đoán (bói thẻ),..Gây hậu quả nghiêm trọng là dấu hiệu cấu thành cơ bản của tội này. Những trường hợp sau đây được coi là gây hậu quả nghiêm trọng:
+ Gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản của người khác. Nếu người thực hiện một trong các hành vi trên nhưng không gây ra hậu quả nghiêm trọng thì không phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này.
+ Gây mất trật tự an toàn công cộng.
Trong trường hợp tuy không gây hậu quả nghiêm trọng nhưng thuộc trường hợp đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm thì vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự.