Lý thuyết là một thuật ngữ xuất phát từ tiếng Hy Lạp t heoria, trong bối cảnh lịch sử có nghĩa là để quan sát , chiêm nghiệm hoặc nghiên cứu và thay vì nói đến suy nghĩ đầu cơ .
Trong quá trình phát triển của nó, thuật ngữ này đã chỉ định tập hợp các ý tưởng cơ bản cho một chủ đề nhất định, nhằm tìm cách truyền đạt một cái nhìn tổng quan về một số khía cạnh của thực tế. Nó được tạo thành từ một loạt các giả thuyết .
Có hai loại ý tưởng có thể dẫn đến các lý thuyết:
Trong khoa học, một tập hợp các mô tả kiến thức chỉ được gọi là lý thuyết khi nó có cơ sở thực nghiệm vững chắc .
Một lý thuyết khoa học là phần đầu cơ của một khoa học, trái ngược với thực tiễn. Nó là một hệ thống nhất quán được hình thành bởi các quan sát, ý tưởng và tiên đề hoặc định đề, và tất cả điều này tạo thành một tập hợp cố gắng giải thích các hiện tượng nhất định. Ví dụ về các lý thuyết khoa học là:
Các lý thuyết tồn tại không chỉ trong khoa học tự nhiên và khoa học chính xác, mà trong tất cả các lĩnh vực nghiên cứu học thuật, từ triết học đến văn học đến khoa học xã hội.
Trong nhiều trường hợp, lý thuyết được xem là một mô hình của thực tế . Một lý thuyết phải được kiểm chứng bằng cách nào đó. Nhiều nhà khoa học cho rằng niềm tin tôn giáo không thể kiểm chứng và do đó, không phải là lý thuyết mà là vấn đề của đức tin.
Phổ biến, lý thuyết là một từ được sử dụng để chỉ một tập hợp các ý tưởng trừu tượng để giải thích một số sự kiện, nó thậm chí cho phép chúng ta đưa ra dự đoán về sự kiện đó. Nó cũng được sử dụng để mô tả một cái gì đó khó đạt được trong thực tế, ví dụ, "ý tưởng của ông để cải thiện tình hình của đất nước là lý thuyết thuần túy."Thuật ngữ lý thuyết' hoặc 'trong lý thuyết' được sử dụng để chỉ ra sự khác biệt giữa dữ liệu thu được từ mô hình đối với các hiện tượng quan sát được trong kinh nghiệm hoặc thử nghiệm thực tế. Nó thường chỉ ra rằng một kết quả cụ thể đã được dự đoán bởi lý thuyết nhưng chưa được quan sát.
Phạm trù là khái niệm trừu tượng được khái quát ở mức độ cao, được lựa chọn cẩn thận để giải thích hiện tượng quan tâm. Phạm trù có thể là đơn (đại diện cho một khái niệm duy nhất) như độ tuổi, cân nặng; nhưng cũng có thể là phức (đại diện cho nhiều khái niệm ẩn) ví như tính cách cá nhân hay nền văn hóa. Trong khi một số phạm trù như độ tuổi, trình độ học vấn hay quy mô tổ chức có thể dễ hiểu, thì một số khác như tính sáng tạo, định kiến hay sự linh hoạt của tổ chức có thể phức tạp hơn; những phạm trù khác như sự tin tưởng, thái độ hay học tập có thể đề cập tới những xu thế nhất thời mà không phải là những trạng thái ổn định. Tuy vậy, tất cả các phạm trù phải có những định nghĩa thao tác rõ ràng, mạch lạc, cụ thể cách thức các phạm trù đó được đo lường và cấp độ phân tích (cá nhân, nhóm hay tổ chức). Hình thức có thể đánh giá được của các phạm trù trừu tượng được gọi là các biến số. Ví dụ, chỉ số IQ là biến số được sử dụng để đánh giá một phạm trù trừu tượng đó là trí thông minh. Như đã đề cập ở phần trước, tiến trình nghiên cứu diễn ra trên hai mặt phẳng: một mặt phẳng lý thuyết và một mặt phẳng thực nghiệm. Các phạm trù được nhận thức và định nghĩa ở mặt phẳng lý thuyết trong khi các biến được thao tác và đánh giá ở mặt phẳng thực nghiệm (bằng quan sát).
Luận điểm là những mối liên hệ giữa các phạm trù dựa trên lập luận diễn dịch. Luận điểm được phát biểu dưới hình thức thông báo và chỉ rõ mối quan hệ nhân – quả (ví dụ, nếu X xuất hiện, sau đó Y sẽ hình thành). Lưu ý rằng luận điểm có thể là phỏng đoán, nhưng một điều bắt buộc là nội dung của nó có thể kiểm chứng được bằng quan sát thực nghiệm các biến tương ứng của chúng và nhà nghiên cứu nên loại bỏ những luận điểm không thỏa mãn điều kiện này. Tuy nhiên, giống như phạm trù, luận điểm được phát biểu ở mức độ lý thuyết, chúng chỉ có thể được kiểm định bằng cách kiểm tra các mối quan hệ giữa các biến tương ứng có thể đo lường được với những phạm trù đó. Việc hình thành các luận điểm qua thực nghiệm, thể hiện mối quan hệ giữa các biến, được gọi là giả thuyết.
Cuối cùng, tất cả các lý thuyết đều bị giới hạn bởi các giả định (hay giả thiết – assumption) về giá trị, thời gian và không gian; điều kiện biên (boundary condition), các giả định và điều kiện này chi phối tình huống nào lý thuyết có thể được áp dụng và tình huống nào nó không có ý nghĩa. Ví dụ, nhiều lý thuyết kinh tế giả định rằng dù ít hay nhiều con người luôn thực dụng và duy lý. Chính vì vậy để hiểu hành vi con người, các lý thuyết này theo đuổi cách tiếp cận tối đa hóa sự thiết thực, dựa trên kỳ vọng của người dùng về chi phí bỏ ra và lợi ích thu được. Ngược lại, các lý thuyết khoa học chính trị cho rằng con người đặt tham vọng chính trị lên trên lý trí, luôn cố gắng khẳng định mình cả trong công việc và cuộc sống cá nhân với nỗ lực tối đa hóa quyền lực của họ để kiểm soát những người khác. Xuất phát từ bản chất của các giả định cơ bản, các lý thuyết kinh tế và lý thuyết chính trị không thể so sánh trực tiếp, vì vậy nhà nghiên cứu không nên sử dụng các lý thuyết kinh tế nếu mục tiêu của họ là tìm hiểu cấu trúc quyền lực hay sự phân chia quyền lực trong một tổ chức. Tương tự như vậy, lý thuyết có thể có các giả định văn hóa ngầm (ví dụ, chúng áp dụng đối với văn hóa cá nhân hay tập thể), giả định thời gian (ví dụ, chúng áp dụng cho giai đoạn đầu hoặc giai đoạn cuối trong hành vi con người) và giả định không gian (ví dụ, chúng áp dụng đối với một số địa phương nhất định mà không áp dụng cho nơi khác). Để kiểm nghiệm và áp dụng đúng đắn một lý thuyết, tất cả các giả định tiềm ẩn của nó hình thành nên ranh giới của lý thuyết đó phải được nhìn nhận và hiểu rõ. Thật không may, trên thực tế các nhà lý thuyết hiếm khi phát biểu rõ ràng các giả định ẩn, dẫn đến việc áp dụng không đúng các lý thuyết với các vấn đề trong nghiên cứu.
Người đăng: chiu