Hiệu ứng Barnum là gì?
Tương tự: Hiệu ứng Forer
Hiệu ứng Barnum hay còn được gọi là hiệu ứng Forer là một hiện tượng tâm lý phổ biến. Theo đó, mọi người thường đánh giá là "rất chính xác" cho những lời mô tả, nhận xét về tính cách của họ. Trên thực tế, các mô tả, nhận xét ấy là mơ hồ và chung chung để áp dụng cho nhiều người.
(wiki)
Trong một thí nghiệm nổi tiếng thực hiện bởi nhà tâm lý học người Mỹ Bertram Forer vào năm 1949, 39 học sinh tham gia được yêu cầu làm một bài kiểm tra tính cách. Sau khi làm xong, mỗi học sinh nhận được một bản mô tả tính cách dựa trên kết quả của bài kiếm tra. Những học sinh này sau đó phải đánh giá độ chính xác của bản mô tả so với tính cách thực sự của họ, cũng như đánh giá tính hiệu quả của bài kiếm tra trong việc tìm hiểu bản thân trên thang điểm từ 0 đến 5.
Kết quả trung bình, các học sinh chấm độ chính xác của bản mô tả tính cách lên đến 4,26 và tính hiệu quả của bài test ở mức 4,13.
Điều mà họ không ngờ được là, tất cả học sinh tham gia đều nhận được cùng một bản mô tả tính cách, hơn nữa, bản mô tả này còn được trích bừa trong một cuốn sách chiêm tinh học vốn không hề có liên quan gì đến kết quả bài kiếm tra của họ cả.
Phòng khi bạn tò mò, thì đây là một vài nhận xét trong bản mô tả tính cách của các học sinh này:
Bạn khao khát việc được người khác yêu mến và ngưỡng mộ.
Bạn có xu hướng hay tự chỉ trích bản thân.
Bạn cho rằng mình là một người biết suy nghĩ độc lập và sẽ không bao giờ tin vào những lập luận thiếu căn cứ xác đáng.
Đôi khi bạn không biết liệu mình đã đưa ra những quyết định chính xác hay chưa.
Những nhận định như trên được gọi là barnum statements
Một thí nghiệm nhanh khác của nhà tâm lý học Norman Sundberg sẽ giúp bạn nhận ra vì sao chúng ta lại dễ đồng tình với những barnum statements đến vậy. Trong thí nghiệm này, người tham gia được nhận 2 bản mô tả tính cách: một là bản mô tả dựa trên tính cách thật của họ và bản còn lại chứa đầy những nhận định chung chung, chủ yếu là những tính cách được xã hội đề cao, còn gọi là barnum statements barnum statements.
Kết quả là, khi người tham gia thí nghiệm được yêu cầu đánh giá độ chính xác của 2 bản mô tả (tất nhiên với điều kiện họ không biết đâu là bản thật), thì có đến 59% cho rằng bản mô tả với những barnum statements đúng với tính cách của họ hơn so với bản mô tả thực sự.
Đến đây thì có lẽ bạn cũng đã nhận ra cách thức mà chiêm tinh hay bói toán hoạt động: Nói những gì bạn muốn nghe. Con người có xu hướng tin những gì họ muốn tin, và chẳng ai muốn điểm xấu của mình bị chỉ ra. Những barnum statements thường khá chung chung để chúng ta có thể liên hệ đến bản thân nhiều nhất có thể, và quan trọng nhất là, chúng thường đi kèm những nhận định hay dự đoán mang tính tích cực. Hiệu ứng Barnum từ đó đã cho chúng ta thấy rằng, con người sẽ nhìn thấy bản thân ở bất cứ cung hoàng đạo nào mà bạn cho họ xem
Vậy những gì chúng ta trước giờ quan tâm, ví dụ như các cung hoàng đạo, các con giáp đều là vô ích? Thực tế không hẳn vậy. Các nhà khoa học đã chỉ ra rằng việc đọc về cung hoàng đạo có thể giúp bạn nhận thức cũng như sáng tạo tốt hơn. Điều này là vì "một thứ gì đó dù không có thật vẫn có thể mang lại một hiệu quả có thật" và đôi khi việc tin vào một điều gì đó là tất cả những gì bạn cần. Điều này còn được biết đến trong hiệu ứng Placebo (hiệu ứng giả dược) mà mình sẽ đề cập trong bài viết sau.
Nguồn tham khảo: Astrology - Explained (Netflix series).
Nguồn gốc của Hiệu ứng Barnum
Hiệu ứng Barnum được đặt tên theo nghệ sĩ xiếc Phineas Taylor Barnum giỏi thao túng người khác bằng mánh khóe tâm lý. Nó được chứng thực bởi nhà tâm lý học người Mỹ Bertram R. Forer qua một thí nghiệm thực hiện năm 1984, vì thế còn được gọi là Hiệu ứng Forer.
Ông đưa một bài kiểm tra tính cách cho các học sinh lớp Tâm lý, bỏ qua câu trả lời của họ và đưa cho họ những lời đánh giá tương tự nhau, được sao chép từ một quyển sách chiêm tinh mua tại sạp báo, chẳng hạn như “Bạn muốn được mọi người yêu mến và ngưỡng mộ", “Bạn thường khắt khe với bản thân", “Bạn còn những khả năng tiềm ẩn chưa được khai thác".
Sau bài kiểm tra, đa số sinh viên đánh giá kết quả đều rất đúng với mình. Qua đó ông kết luận rằng, chúng ta rất dễ bị thuyết phục bởi những mô tả khái quát nhưng tích cực về bản thân.
Hiệu ứng này xuất hiện trong cuộc sống dưới các hình thức nào?
Dù là dưới hình thức nào, cách thức hoạt động của hiệu ứng này luôn gồm 3 bước cơ bản:
- Tạo ra kết nối cá nhân với đối tượng.
- Khiến đối tượng tin vào điều được truyền đạt.
- Dựa trên nền tảng đó, đối tượng sẽ tiếp tục tin vào những điều được truyền đạt kế tiếp.
Cối lõi của hiệu ứng này là việc tạo ra kết nối cá nhân.
Mánh khoé chiêm tinh, bói toán, xem chỉ tay
Những người bói toán đưa ra mô tả đúng với đại đa số, nhưng khách hàng tưởng “lời phán" chỉ dành cho mình, và người xem bói đang “đọc vị" mình bằng khả năng tâm linh. Nhờ đó, khách hàng càng dễ bị thuyết phục bởi những “lời phán" tiếp theo sau và xem nhẹ những lỗi sai nhỏ có thể có.
Những nội dung kiểm tra tính cách, dự đoán tương lai,... tăng tương tác trên mạng xã hội
Những bài đăng về tính cách dựa trên tháng sinh, năm tuổi, cung hoàng đạo,... hoặc những video bói tarot online thường có lượt xem và lượt chia sẻ rất cao. Đó là vì chúng luôn đúng với số đông và thường là lời khen, nên chúng ta không ngại chia sẻ và bàn luận với bạn bè.
Những nội dung cá nhân hoá từ các nhãn hàng
“Album nhạc dành cho tâm trạng của [tên bạn]", “Những bộ phim phù hợp với [tên bạn]", nghe thì tưởng như một danh sách tuyển chọn riêng cho từng cá nhân, thật ra chỉ được hệ thống tổng hợp tự động. Thậm chí còn không cần thuật toán, não bạn đã tự liên kết tâm trạng lúc đó với các bài hát rồi. Những nội dung cá nhân hóa sẽ khiến khách hàng yêu thích và trung thành với nhãn hàng hơn.
Marketing và quảng cáo
Thuyết phục khách hàng rằng họ là một “kiểu người" đang gặp vấn đề nào đó, và sản phẩm/dịch vụ đang được quảng cáo sẽ giải quyết vấn đề cho họ. Hiệu ứng này giúp nhãn hàng như đang “nói trúng tim đen” của đối tượng mục tiêu, nhờ đó dễ dàng kết nối và thuyết phục họ hơn.
Hiệu ứng Barnum gây ra nhiều ảnh hưởng, trong đó rõ rệt nhất là về tài chính.
Ngoài ra
Nó ảnh hưởng đến chúng ta như thế nào?
Hiệu ứng này khiến chúng ta:
- Cho rằng những nhận xét tiêu cực không đúng với mình.
- Nghiêng về những phát biểu xu nịnh, tập trung vào điểm tích cực, bỏ qua hoặc giảm nhẹ điểm tiêu cực.
- Chấp nhận những gì phù hợp với hình ảnh mà bản thân tự xây dựng.
Nếu quá tin vào nó, bạn sẽ có nguy cơ:
- Đánh giá sai về bản thân.
- Đưa ra những quyết định sai lầm, nhất là các quyết định trọng đại.
- Bỏ qua những lời khuyên “lời thật mất lòng".
- Dễ rơi vào bẫy quảng cáo.
- Mất tiền oan vào những gói dịch vụ “cá nhân hoá", đọc tâm trí,... thiếu chất lượng.
Làm thế nào để khắc phục?
Một số lời khuyên từ chuyên gia để tránh rơi vào cái bẫy tâm lý này:
- Tự hỏi xem liệu đây là có phải một lời nhận xét chung và luôn đúng trong mọi hoàn cảnh không? Ví dụ, “Bạn là một người có suy nghĩ độc lập.” Có ai lại muốn thừa nhận mình có suy nghĩ dựa dẫm đâu.
- Luôn nhớ rằng những bài kiểm tra tâm lý cần trải qua rất nhiều năm để chứng thực được giá trị và tính đáng tin cậy. Những bài trắc nghiệm tâm lý trên mạng, trên báo chỉ nên dừng ở mục đích giải trí.
- Nếu cần đánh giá chuyên môn, hãy tìm đến các chuyên gia trong lĩnh vực đó.
Người đăng: thún
Time: 2021-02-16 22:19:59